Иргэн Таны эрүүл мэнд: Амьсгалын эрхтэн системийн тухайд

Шим мандалын тольт дор оршихуйн хүрдэнд эргэлдэгч  бодьгал нугуудын амьдрал хэмээгч гайхам тогтолцоо нь, амьд биеийн үндсэн үйл ажиллагаа  болох  тасралтгүйгээр явагдах бодисын солилцоо юм. Үүний л учир амьсгалдаг хийгээд, агааргүйгээр амьдарлыг төсөөлөхийн аргагүй билээ. Учир иймийн тул амьсгалын эрхтэн систем, амьсгалах үйл ажиллагааны тухайд товчхон өгүүлэхийг зорив. Амьсгал гэдэг нь гадаад орчин бие махбодь хоёрын хоорондох хийн солилцоо юм. Өөрөөр хэлбэл агаараас хүчилтөрөгчийг бие махбодийн эд эсэд хүргэж, бодисын солилцооны дүнд биеийн эд эсэд үүссэн нүүрсхүчлийн хийг биеэс гадагшлуулах үйлдэл юм. Гэхдээ энэ нь цусаар дамжин явагддаг. Хийн нэвчилтийн хуулиар, уушгины цулцанд хүчилтөрөгч  цусанд нэвчиж цааш цусны эргэлтээр эд эсэд дамжин зөөвөрлөгддөг. Чухамдаа уушигны тараагуур судсанд хүчилтөрөгч нь цусны улаан эсдэх гемоглобинтой холбогдсоны дараа л зөөвөрлөгдөнө.

 

Хүний цус 700-800г гемоглобиныг агуулж,1л орчим хүчилтөрөгчийг шингээдэг. Амьсгалах нь биомеханикийн хөдөлгөөн юм.

---

Эрүүл хүн өдөрт 20.000л эзэлхүүн агаараар амьсгалах ба насанд хүрсэн хүн, нэг минутанд арван тав орчим удаа амьсгалдаг аж. Амьсгалах үйл ажиллагаанд хүний бие зүйн, үйл ажиллагааны гурван өөр бүтэц оролцдог. Үүнд

• Амьсгалын зам
• Уушиг
• Цээжний араг яс

Амьсгалын  замын тогтолцооны бүтэц.

1. Хамар
2. Хамрын хөндий
3. Залгиур хоолой
4. Таглаа мөгөөрс
5. Улаан  хоолой
6. Дууны хөвч
7. Мөгөөрсөн хоолой - баруун зүүн хэсэгт салаална.
8. Гуурсан хоолой- Цааш салаалж уушиг бүрд хорин гурав салаалж, гуурсан хоолойн мөчрийг үүсгэдэг.  Хамгийн жижиг гуурсан хоолойн голч нь 1-мм ээс ч бага байна.
9. Уушиг. Хөнгөн жинтэй, сунах чанартай, эзэлхүүнтэй эрхтэн, баруун зүүн гэсэн хоёр уушигтай. Баруун нь гурван хэсэгтэй, уушигны нийт хэмжээний 55-60 хувийг эзэлдэг ба зүүн уушиг нь хоёр  хэсэгтэй. Цулцан /уушиг/ нь, уушигны тараагуур, хураагуур судас, гуурсан хоолойн салаанууд, цулцангийн цорго, цулцангийн хөгд гэсэн бүтэцтэй.
10. Цээжний араг яс. Энэ нь яс-мөгөөрсөн холбоос бөгөөд холбогч эд ба булчинд холбогддог. Амьсгалд оролцдог учраас өрцний орчмоор уян байдаг. Амьсгалах явцад хавиргыг өргөх ба буулгах, өрцний хөдөлгөөн зэрэг биомеханикийн хөдөлгөөнүүд  амьсгалын булчингийн оролцоотойгоор хийгддэг. 

Амьсгалын үе шат.

1. Гадаад амьсгал
2. Уушгины амьсгал
3. Цусаар хүчилтөрөгч ба нүүрсхүчлийн хий зөөвөрлөгдөх
4. Цус ба бие махбодийн эдийн хоорондох хүчилтөрөгч, нүүрсхүчлийн хийн солилцоо
5. Эдийн амьсгал

Эдгээр үе шат бүхэн маш нарийн эрэмбэ дараалалтай үйлдэлүүдийг гүйцэтгэдэг.  Амьсгалах үйл ажиллагаа нь мэдрэл шингэний замаар зохицуулагдан явагддаг.                                     

Дорнын анагаах ухааны ном зохиолд уушиг нь биеийн дотоод түшмэл эрхтэн, амь баригч хий, дээш гүйгч оршиж амьсгалыг татуулах, ярих, цэр салсыг гадагшлуулах, үнэрлэх, дуу авиаг тод яруу болгох зэрэг үйлдэлд оролцдог хэмээн дурьдаад уушгины цэцэг эрхтэн нь хамар гэжээ. Мөн түүнчлэн уушиг намрын улиралд бие махбодийг удирдан жолоодмой хэмээжээ. Өвөг дээдэсийн олон зууны туршид уушгины өвчин зовиурыг анагаан эдгээж ирсэн, жуган нэрин-а, зову нэрин-а, лидэр дүнтан, сороол гүтан зэрэг эрдэм чадал төгс жор  найралтууд байдаг.Уушгинд хамгийн тустай нь жуган гээд, Хөвсгөлийн сайхан хангайд байх энэ эрдэс дээд чанартай нь гэж бас дурьджээ. Намар өвлийн хүйтэн сэрүүн улиралд ханиад, томуу, уушгины өвчлөл ихсэх нь амьдрал практикт элбэг тохиолддог.

Уушгины үүрэг.   

1. Амьсгалах
2. Уушгины амьсгалын бус үүрэг нь  уушгиа хамгаалах ажиллагаа  юм.

Энэ нь хоёр замаар явагдана. Нэгдүгээрт уушгинд гадаад орчноос агаартай хамт агаарын найрлаган дах амьтан ургамлын гаралтай органик ба органик биш бодисууд, хийнүүд, халдварт нянгууд, вирусуууд ордог. Эдгээр хорт бодисууд хамрын хөндийд шүүгдэж, бас ханиах, найтаах замаар цэвэрлэгдэнэ. Үүнийг агаарын механик цэвэрлэгээ гэнэ.

Хоёрдугаарт уушгин дах биологийн идэвхт бодисын үйлчлэлээр хамгаалагддаг.   

    
Тухайлбал интерферон, иммуноглобулин, лактоферрин гэх мэт.

Уушгины өвчнүүдийн үед гарах шинж тэмдгүүд.         

1. ханиалгах
2. амьсгаадах амьсгал давчдах
3. хоолой боох, бачуурах, сөөх
4. цээж хэржигнэх
5. цэрэнд цус үзэгдэх
6. хөхрөх
7. цээжээр өвдөх
8. халуурах
9. удаан хугацаагаар уушгины өвчнөөр өвдсөн үед хумсны үзүүрүүд овойж бөөрөнхийрдөг.

Уушигны өвчнийг үүсгэх гол шалтгаанууд.

1. бактери, вирус, мөөгөнцөрийн халдварууд
2. тамхидалт
3. агаарын бохирдолт.
4. цээж гэмтэх
5. идээт халдвар биед тархсанаас, улаан эсэргэнэ, улаан бурхан, гэдэсний хижиг зэрэг өвчнүүдийн хүндрэлээс болж уушиг өвчлөх

Уушигны өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх

1. хүрээлэн байгаа орчны агаарын бохирдолттой тэмцэх
2. ариун цэвэр эрүүл ахуйн дэглэмийг чанд сахих
3. ажил амралтаа зөв зохицуулах
4. өрөө тасалгаагаа агааржуулах
5. шороо тоосноос хамгаалах
6. зөв хооллох
7. биеэ чийрэгжүүлэх
8. хэт халах, даарахаас сэргийлэх
9. биед байгаа голомтот халдвар болох хорхойтсон шүд, ангина, чихний булаг зэргийг төгс        эмчлүүлэх
10. вакцин  хэрэглэх 
11. амьсгалын дээд замын хурц үрэвсүүдийг төгс эмчлүүлэх
12. өвчлөгсөдийг тусгаарлах 

Уушгинд ач тустай, анагаах чанартай хүнсний зүйлс
                                       
Сонгино, сармис, анис, алим, чацаргана, мөөг, шар буурцаг, байцаа улаан лооль  улаан чинжүү, сүү, тараг аарц, зөгийн бал, загасны мах                               

 

Хэрвээ таны биед дээрхи шинж тэмдгүүд илэрвэл эмчид үзүүлж, эмчлүүлэх маш чухал.