Monday, October 19, 2009

Япон улсын тухай үндэсийн мэдээлэл



Япон улс бол ардчилсан улс юм. 1947 онд батлагдсан тус улсын Үндсэн Xууль нь дараахи гурван зарчим дээр тулгуурладаг: ард түмний тусгаар тогтнол, хүний эрх болон энх тайвныг хамгаалах гэсэн зарчмууд юм.
Япончууд 20 нас хүрч байж сонгуульд оролцох эрхтэй болдог. Японы парламент нь хоёр танхимаас бүрддэг: Төлөөлөгчдийн танхим болон Зөвлөлийн танхим. Ерөнхий сайдаа сонгохдоо Америк эсвэл Франц шиг шууд сонгодоггүй. Японы засгийн газар нь Британи болон Канад шиг парламентийн танхимийн системтэй. Энэ нь парламентийн гишүүд нь дотроосоо өөрсдөө ерөнхий сайдаа сонгодог гэсэн үг ба сонгогдсон ерөнхий сайд нь өөрийн багийг бүрдүүлж улс орноо удирддаг.
Засгийн газар нь хууль тогтоох , гүйцэтгэx, шүүх гэсэн гурван танхимд хуваагддаг. Танхим тус бүр бие даасан ба бусад хоёр танхимаа хянаж байдаг. Ингэх нь аль нэг танхимд эрх мэдэл хэт төвлөрөхөөс сэргийлж хүмүүсийн эрх чөлөөг хамгаалдаг.
Японы Эзэн хаан бол улс орон болон ард түмний эв нэгдлийн бэлэг тэмдэг юм. Хэдий тийм боловч Эзэн хаан нь засгийн газрын үйл ажиллагаанд оролцдоггүй. Бүс нутгуудын засаг захиргааны даргууд орон нутгийн сонгуулиар сонгогддог.

Япон улс яагаад Монгол оронд тусламж үзүүлдэг вэ




Япон улсын засгийн газраас хэрэгжүүлж байгаа хөгжиж буй орнуудад үзүүлдэг тусламжийг "Хөгжлийн Албан Ёсны Тусламж" (ХАТ) гэж нэрлэдэг. Монгол улсад үзүүлж буй Япон улсын ХАТ нь 1977-79 онд Говь ноолуурын үйлдвэрийг байгуулсанаар эхэлсэн ба Япон улс нь хамгийн их хөрөнгө оруулсан хандивлагч юм.
  ODA1

1. Япон улс яагаад Монгол оронд тусламж үзүүлдэг вэ?
* Монгол улс нь 1990 оноос ардчилал болон зах зээлийн эдийн засгийг хөгжүүлэх зорилгоор өөрчлөлт шинэчлэлтийг өрнүүлж байгаа тул.
* Монгол улсын эдийн засгийн тогтвортой хөгжил нь бүс нутгийн улс төр, эдийн засгийн тогтвортой хөгжилд чухал үр нөлөөтэй тул.
* Эдийн засгийн үндэс суурь нь бүрэн бэхжээгүй, зах зээлийн эдийн засгийн шилжилтийн үед байгаа Монгол улсад тусламж үзүүлэх зайлшгүй шаардлагатай гэж үзэж байгаа тул.

2. Япон улс нь доорхи 5 салбарыг Монгол улсад үзүүлэх тусламжийн гол салбар болгож байна.
* Аж үйлдвэрийг хөгжүүлэх зорилгоор эдийн засгийн үндэс суурийг бэхжүүлэх (дэд бүтцийн салбарыг голчлон хөгжүүлэх).
* Зах зээлийн эдийн засгийг хөгжүүлэхэд туслах зорилгоор оюун ухааны салбарт дэмжлэг үзүүлэх, боловсон хүчин бэлтгэх.
* Газар тариалан, мал аж ахуйг хөгжүүлэх.
* Амьдралын эх үүсвэрийг дэмжих (боловсрол, эрүүл мэнд, усан хангамжийн салбарыг голчлон хөгжүүлэх).
* Байгаль орчны салбар.

3. Техникийн Хамтын Ажиллагаа.
* Мэргэжилтэн илгээх. 2001 он хүртэл нийт 339 мэргэжилтэн томилогдон ажилласан.
* Сургалт. 2001 он хүртэл нийт 842 хүн сургалтанд хамрагдсан.
* Сайн дурын гишүүн илгээх. 2001 он хүртэл нийт 94 сайн дурын гишүүн томилогдон ажилласан.
* Ахмад сайн дурын гишүүн илгээх. 2001 он хүртэл нийт 10 ахмад сайн дурын гишүүн томилогдон ажилласан.

  ODA3

  ODA4

4. Хөгжлийн судалгаа.
* Эрдэнэт бүс нутгийн байгалийн баялгийг хөгжүүлэх судалгаа.
* 4-р цахилгаан станцын хүчин чадлыг сайжруулах төслийн судалгаа.
* Зүүн хойд бүс нутгийн төв замыг сайжруулах хөгжлийн судалгаа.
* Орон нутгийн холбоо харилцааг сайжруулах судалгаа.

5. Буцалтгүй тусламж.
* Сумдыг дизель мотороор хангах төсөл.
* Бага дунд сургуулийн барилга байгууламжийг сайжруулах төсөл.
* Улаанбаатар хотын автозамыг сайжруулах төсөл.
* Монголын төмөр замыг сайжруулах төсөл.
* Галын аюулаас хамгаалах техник технологи болон техникийн засвар үйлчилгээг сайжруулах төсөл.
* 1999-2002 оны өвөл Монгол оронд сүүлийн 30-н жилд болоогүй их зуд болж, 2000 онд 2 сая 400 мянга гаруй толгой мал хорогдсон нь малчдын амьдрал болон Монголын эдийн засагт томоохон цохилт болсон билээ.Японы засгийн газар 2000 онд, зуны ган, өвлийн зудны аюулд нэрвэгдсэн Монгол оронд 10 сая долларын яаралтай тусламжийг үзүүлсэн билээ (яаралтай тусламж).

Утсаар ярих соёл


Орчин үед хүмүүс нүүр тулан уулзахаасаа илүү утсаар ярьж, ажлаа амжуулдаг болсон. Утсаар ярихдаа анхаарах ёстой тогтсон дүрэм байдаг.
1. Утасны харилцуурыг авсаны дараа эелдгээр мэндийг нь эрж, ямар байгууллагын утсанд холбогдоод байгаа тухай ярилцлагад тодорхой мэдээлэл өгөх хэрэгтэй.
2. Утас дуугарах үед завгүй байвал харилцуурыг авч ярин түр хүлээхийг хүсэх, эсвэл өөр ямар дугаарын утсаар холбоо барьж болохыг лавлаарай.
З. Утасны дугаар залгаад хариуг нь сонсмогцоо найрсгаар мэндэлж, өөрийн нэр, хаанаас ярьж буйгаа тодорхой хэл хүн харилцуураа авсан эсэхийг лавлаарай.

Бусдад буруу сэтгэгдэл төрүүлдэг 23 үйлдэл

Бидний биеийн хөдөлгөөн бидний санаа бодлыг бусад хүмүүст илэрхийлж байдаг. Хичнээн үг хэлээр худал хэлэх боловч биеийн хөдөлгөөн хэзээ ч худал хэлдэггүй. Тэгвэл бид өөрийн мэдэлгүй буруу хөдөлгөөн хийдэг ба өөрийн мэдэлгүй хүмүүст таагүй сэтгэгдэл төрүүлж байдаг. Тэгвэл мэдээж биеийн хөдөлгөөнөөрөө эерэг дохиог өгж сурах нь маш чухал чадвар болох юм.
Та дараах 23 хөдөлгөөнийг хийхгүй байж сурсанаар хүмүүст сөрөг мэдээлэл, сөрөг мэдрэмжийг төрүүлэхгүй байж чадах болно.
1. Биеийнхээ өмнө эд зүйлсийг барих. Биеийнхээ өмнө эд зүйлсийг барих нь ичимхий байдлыг илэрхийлэх ба эсэргүүцсэн шинжийг үзүүлдэг байна. Учир нь та юмны араар нуугдаж, бусдаас өөрийгөө тусгаарлаж байгаа хэрэг. Эд зүйлсийг урдаа барихын оронд хажуу талдаа барихыг танд санал болгоё.
2. Цагаа байн байн харах, эсвэл гарын хуруугаа ажиглах. Энэ бол уйтгартай байгааг илтгэх том дохио. Хэн нэгэнтэй ярьж байгаа үед хэзээ ч бүү цагруу харж байгаарай.
3. Хувцсанд тань наалдсан утсыг авах. Та хэзээ ч хүнтэй ярьж байхдаа хувцасандаа наалдсан утсыг авж болохгүй. Тэгэх аваас та тухайн хүний яриаг ер сонирхохгүй байгааг илтгэх ба тантай яриа өрнүүлж буй хүн тантай илэн далангүй яриаг өрнүүлж чадахгүй л болов уу.
4. Хэн нэгэнруу харж байхдаа хацраа илэх. “ Би чамайг сонжиж байна “ л гэсэн үг. Хүн ихэнхдээ шийдвэр гаргах үед хацраа илэх нь элбэг байдаг юм. Хэрвээ та хүнтэй юм ярьж байхдаа хацраа илэх аваас та тэднийг шүүж байна гэж бодох болно.
5. Нүдээ онийлгох. Хэрвээ та хэн нэгэн хүнд дургүй байгаагаа хэлмээр байвал зүгээр л нүдээ онийлго. Заримдаа хүмүүс өөрийн мэдэлгүй, санамсаргүйгээр нүдээ онийлгосноор хүмүүст буруу сэтгэгдэл үлдээх нь байдаг. Тиймээс битгий буруу сэтгэгдэл үлдээ. Битгий нүдээ онийлго.
6. Хэт ойр зогсох. Энэ нь тухайн хүнээ тохьгүй болгоход хүргэнэ. Зөвхөн ойрын хүмүүстэйгээ л хэт ойр зогсож болно.
7. Хүнтэй хамт байх үедээ доош харах. Энэ нь тухайн хүнийг ер сонирхохгүй байна гэсэн дохиог илгээх болно. Заримдаа энэ нь бүр дээрэлхүү занг илэрхийлдэг юм байна. Тэгэхээр хүнтэй харилцаж байгаа үед тухайн хүнийхээ нүдрүү байнга харж, эгцлэн харж байх хэрэгтэй аж.
8. Харилцан ярианы үед нүүрэндээ хүрэх. Ихэнхдээ нүүрэндээ хүрэх, нэн ялангуяа хамартаа хүрэх нь хууран мэхлэж байгааг илтгэдэг байна. Мөн амаа жимийх нь худал хэлж байгааг харуулдаг аж. Тэгэхээр ярьж байгаа үедээ нүүрэндээ бүү хүр.
9. Худал инээх. Худал инээд, жинхэнэ инээдийг ялгахад маш амархан байдаг. Жинхэнэ инээд бүх нүүрийг хамарч инээдэг. Харин худал инээд зөвхөн ам, уруулыг хамардаг байна. Тэгэхээр инээх гэж бүү оролд.
10. Өөрт тань таалагддаг хүнийхээ эсрэг талруу налах. Энэ нь уйтгартай, сонирхохгүй байгаагийн илрэл юм. Зарим хүмүүс үүнийг “ Тэр надад дургүй юм байна “ гэж ч хүлээж авж магадгүй юм шүү. Хүн ихэнхдээ сайн хүнээ налж, дургүй хүнийхээ эсрэг талруу налдаг шүү дээ.
11. Ярьж байгаа хүнрүүгээ эгц харахгүй байх. Энэ нь тохьгүй, сонирхохгүй байгааг илтгэнэ. Тэгэхээр хэрвээ хүнтэй ярьж байгаа бол бүхэл биеэ, мөн нүүрээ тухайн хүнрүүгээ харуулах хэрэгтэй юм. Тэгэхээр тухайн ярьж байгаа хүнийхээ яриаг үнэхээр сонирхож байгаагаа илэрхийлмээр байвал түүнлүү эгц хар.
12. Гараа зөрүүлэх. Энэ нь өөрийгөө хамгаалж байгааг, цаашлаад хувиа хичээсэн дохиог цацдаг байна. Тэгэхээр байнга гараа 2 талдаа байлгаж, нээлттэй байх хэрэгтэй.
13. Удаан болхи төрх үзүүлэх. Хүмүүст өөрийгөө идэвхтэй, эрч хүчтэй, итгэлтэй харагдахын тулд өөрийн байгаа байдалдаа ихээр анхаарах хэрэгтэй байдаг. Үүний тулд та хөлөө аль болох эвтэйхэн байрлалаар тавьж, мөрөө хойш татаж, толгойгоо дээш өргөж, хүмүүсийн нүдрүү эгцлэн харж, гар барин мэндлэх хэрэгтэй.
14. Толгойгоороо оролдох. Хүн ихэнхдээ эргэлзсэн, тодорхойгүй байх үедээ толгойгоо оролддог. Заримдаа худал хэлж байгаа хүмүүс бас толгойгоо оролддог юм. Тэгэхээр гараа толгойноосоо аль болох хол байлгахыг хичээгээрэй.
15. Цамцныхаа захаар оролдох. Энэ нь “ Би үнэхээр тавгүй” байна гэдгийг илтгэнэ.
16. Нүдээ байн байн анивчих. Сэтгэл тавгүй, түгшүүртэй байдлыг илтгэх том тэмдэг. Зарим хүмүүс цухалдуу байхдаа нүдээ хурдан цавчиж эхэлдэг.
17. Мөрөө бөгтийлгэх. Өөрийгөө хүндэтгэхгүй байгааг илтгэнэ. Өөртөө итгэлтэй хүмүүс мөрөө цэх авч явдаг юм. Тэгэхээр мөрөө цэх байлга. Та итгэлтэй харагдах болно.
18. Гараа доороо солбиж зогсох. Та энэ үйлдэлийг хийснээр ганц ч үг хэлж чадахгүйгээр бусдын хүндэтгэлийг алдах болно. Гараа солбиж зогсох нь тавгүй, айдастай байгааг харуулдаг. Ямар ч тохиолдолд гараа 2 талдаа байлгах хэрэгтэй шүү.
19. Гараараа толгойгоо түших. Би үнэхээр уйдаж байна гэсэн дохиог илгээнэ. Хэрвээ ширээний ард хүнтэй яриа хийж байгаа бол гараа ширээндээр тавиад нээлттэй байлгах хэрэгтэй.
20. Хөлөрсөн гараа хувцасандаа арчих. Аймар айсан, сэтгэл түгшсэн байдлыг харуулах болно. Хэрвээ гар тань хөлрөөд байвал зүгээр л орхичих. Зүгээр л тайвшир.
21. Сандалныхаа ирмэгдээр суух. Энэ нь сэтгэлийн болоод биеийн таагүй байдлыг илтгэнэ. Энэ нь таныг болоод таны эргэн тойронд байгаа хүмүүсийг хүртэл таагүй байдалд оруулдаг юм. Тэгэхээр аль болох биеэ чөлөөтэй байлгаж, хойшоо бага зэрэг налж суу.
22. Хөл, гараа тогших. Энэ нь стресстэй байгааг, тэвчээр алдагдаж байгааг, уйтгартай байгааг илтгэдэг юм. Хэрвээ танд ийм зуршил байгаа бол хурдан засаж авах хэрэгтэй.
23. Гараараа жижиг зүйлсийг оролдох. Энэ нь нилээд айдас, түгшүүртэй байгааг илтгэх болно. Ямар ч тохиолдолд хэн нэгний өмнө сууж байгаа бол гараа тайван сул байлгах хэрэгтэй.

Орчуулахад анхаармаар зарим зүйл

Дэлхий нийтийн хөгжил даяаршиж, техник-технологи, шинжлэх ухааны үсрэнгүй хөгжлийг даган Монгол хэлэнд гадаад үгсийн эзлэх хувийн жин сүүлийн үед илт өсөж байгааг бид анзаарч байна. Гадны хэлнээс авч хэрэглэж буй үгс, гадаад хэлээр бичиж буй хаяг, зар сурталчилгааг анхааран үзвэл эх хэлэнд маань байгаа үгийг авч хэрэглэсэн, тухайн хэлний дуудлагаар биш, буруу авиагаар хэрэглэж байгаа зүйл нилээд байна. Өнгөрсөн зууны дунд, сүүл үед манай орчуулгын зохиолын дийлэнхийг Орос хэлээр дамжин давхар орчуулж гаргадаг байлаа.
Энэ үеэс л манайд буруу авиагаар орчуулах явдал дэлгэрсэн бололтой. Англи хэлний "blue" мэтийн үгийг дуудах [u:], "how" мэтийн үгийг дуудах [au], "know" мэтийн үгний [ou] мэтийн дуудлага Монгол хэлний [үү, өө] авиа мөн бөгөөд түүнийг Оросууд Англи зэрэг хэлнээс авахдаа өөрийнх нь хэлэнд "ө, ү" үсэг байдаггүйгээс "о, у" үсгээр тэмдэглэдгийг бид төрөлх хэлэндээ залруулалгүйгээр, тэр хэвээр нь авч буруу дуудлагатай үгс Монгол хэлэнд орж ирдэг болсон байна. Орос хэлээр дамжин орчуулсан, "ау, оу" үсгээс бүтэж байгаа үгсийн дийлэнхи нь эх хэлэндээ [ааү, өөү] гэж дуудахаар үгс байдаг.
Тухайлбал: "Brown" гэдэг нэрийг Оросууд Браун, "house"-ыг хаус, "gold"-ийг гоулд гэдгийг Англичууд [Брааүнэ, хааүс, гөөүлд] хэмээн дууддаг. Англи хэлний "show" буюу "үзүүлбэр, үзэсгэлэн, жүжиг, хөтөлбөр" гэсэн утгатай үгийг Англичууд өөрсдөө [шөөү] гэж, Америк аялагаар [шооу] гэж дууддаг. Энэ үгийг Оросууд авахдаа америк аялагаас авсан уу, эсвэл тэдний хэлэнд "ө, ү" үсэг байхгүй, бас урт эгшгийг өргөлтөөр тэмдэглэдгээс болсон уу, [шоу] хэмээн оруулсныг Монгол хэлэнд тэр чигээр нь авч, одоо манай залуус [шооудах] (шоовуудах ч гэдэг) гэдэг шинэ үгийг, огт өөр, "олуул архидах, нийлж цэнгэх" гэсэн утгаар, бараг төрөлх хэлний үг шигээ өргөн хэрэглэх болжээ. "Know-how" /хэрхэхээ мэдэх/ гэсэн хэллэгийг англиар ярьдаг улсууд [нөөү-хааү] гэдэг байтал манайхан "ноу-хау" гэж бичээд [нооу-хаау] гэж дуудах болж. Энэ нь манайд уг авиаг дамжуулах үсэг байхгүйдээ биш, Орос хэлнээс залруулагагүй авснаас болсон хэрэг. Энэ мэтээр [ө, ү] дуудлагатай Англи үгийг манайхан "о, у" үсгээр авсан жишээ маш олон. Мөн "multimedia" гэдэг үгийг болон "sub..." зэрэг дуудлагыг Оросыг дуурайн мультимедиа, "суб ..." гэж оноох нь эдгээр үгсийг эх хэлний дуудлагаас холдуулдаг. Солонгосчууд Англи хэлнээс дээр дурьдсан үг болон өнгө, өмсгөл, спорт, субъект зэрэг үгийг авахдаа [маалтмээдиа], [сааб...], [каалө], [саиз], [споот], [саабжикт] гэх мэтээр, эх хэлний дуудлагаар авсан байдаг нь маш зүйтэй зүйл.
Англи хэлнээс орчуулга хийхэд бусдыг хүндэтгэсэн "mister, sir, gentelmen, miss, missis" зэрэг үг, бас "bar" мэтийн зарим үгийг монголоор онооход хүндрэлтэй байдаг. Эдгээр үгийг нэгэнт тэр хэлнийх нь утгаар гаргах үг оноож чадахгүйгээс хойш, Оросууд шиг дуудлагаар нь галиглан, "мийстө, сээө, жээнтлмэн, мийс, мийсийз" гэж буулгах нь зөв юм болов уу гэж би санадаг. "bar" гэдэг үгийг тэр хэвээр нь бар гэж галиглавал буруу ойлгох болчих гээд байдаг тул "баар" хэмээн урт эгшгээр бичих нь зөв. Неологизм буюу шинэ үг хэллэг аль нэг хэлэнд гаднаас ч, тухайн хэлнээсээ ч орж, мартагдан хуучирч байдаг нь хэвийн л үзэгдэл боловч гадны хэлнээс энэ мэт үгсийг авахдаа тухайн хэлэнд хэрхэн дууддаг чигээр нь авбал илүү ойлгомжтой болох байх гэж би санадаг. Цахилгаан шуудан гэсэн утгатай "electronic mail" гэдгийг барууныхан "e-mail", эсвэл "email" гэж товчилдгийг манайхан "э-мэйл" биш "и-мэйл" гэж хэдийн заншжээ.
John гэдэг Англи нэрийг Оросууд өөрийн хэлнээ Джон гэж галигладаг нь Монголоор [Жооно] гэж дуудахаар үг байдаг. Энэ үгийн төгсгөлийн "н" үсэг манай хэлний үзүүрийн "н" учир ард нь эгшиг оруулж өгөхгүй бол манай уншигчид хэлний угийн "н" үсгээр дуудаж буруу авиа гаргадаг нь Монгол бичгийн их энхлэг, Англи хэлний "ng"-гээр үүсдэг авиа даруй мөн. Энэ нэрийг Монгол уншигчид маань [Жоно] гэж ч, [Жонг] гэж ч уншдаггүй, чухамхүү [Жоонг] гэж сунжруулан, төгсгөлийг нь хэлний угийн "н"-ээр уншдаг. Манай уншигчид яагаад ийнхүү сунжруулж, уртаар дуу! даж байна вэ? гэвэл уг нэрийг Англи хэлэндээ уртаар дууддагийг мэддэг болсон учраас тэр, түүнээс бидний огт мэдэхгүй үг байсан бол бид [Жоно], эсвэл [Жонг] хэмээн дуудах байсан. Тиймээс гадаад хэлнээс авч оруулах үгсийг өргөлттэй хэсэгт нь урт эгшиг хэрэглэж [Жооно] гэж, эх хэлэндээ дууддагаар буулгах нь зөв бус уу? Гадаад хэл огт мэдэхгүй монгол хүн Роберт гэдэг нэрийг [орберт] гэж унших уу, [орооберт] гэж унших уу, эсвэл [оробеерт] гэж унших болов уу?
Хэрэв унших ёстой дуудлагаар нь Рообэрт гэж бичвэл хэн ч зөв уншина. Яагаад бид "миний" гэдэг үгний эцсийн "й" үсгийг хасчихаараа [мийний] гэж уншаад байна? Бас [мийна] хэмээх тэсрэх төхөөрөмжийг ах нар "мина" гэж бичдэгийг бид [мийнэ] гэж дууддаг. Мотор гэж бичсэнээ [мотоор] гэж, II үенд орсон эгшгийг уртаар унших дүрэм хэрэв байдаг бол матар гэдэг үгийг бид [матаар] гэж унших ёстой. Донор гэдгийг [доонор] гэж, I үен дахь эгшгийг уртаар унших дүрэмтэй байдаг юм бол сонор гэж бичсэнийг [соонор] гэж унших ёстой. Үгэнд орсон ганц эгшгийг бид богиноор "цаст" гэх мэтээр дууддаг. Гэтэл "жаст" гэж бичсэнийг "жаст" гэж яагаад уншиж байна?
Монгол хэлний хичнээн урт үгэнд, хэдэн эгшиг ч орсон бай, уртаар бичээгүй л бол бүгдийг богиноор дууддаг. Биднийг оюутан байхад нэгэн явган шогийг ам дамжин ярьдаг байсан нь: "ЗХУ-д сурч байсан манай нэг оюутнаас нэгэн Орос хаанахын хүн болохыг асуухад нөгөө оюутан "Солонгос хүн" гэж худал хэлж л дээ. Гэтэл нөгөө Орос нь ойлгосонгүйд тэр залуу буруу хэлчихсэн юм болов уу гэж бодоод "Солоонгос" гэж залруултал бас ойлгосонгүй. Болохгүй болохоор нь "Соолонгос" гээд, бүр барахаа болихоор нь "Солонгоос" гээд ойлгосонгүй, Солонгосыг оросоор юу гэдэг юм бэ? гэсээр байрандаа орж ирсэн" гэдэг. Үүнтэй төстэйгээр М. Шоолоховын "Дөлгөөн Дооно" романы "Дон" хэмээн бичсэн үгийг манай дийлэнх уншигчид "Донг" гэж уншдаг. Дооно мөрнийг мэдэхгүй хүүхэд залуучуудаар уншуулбал дийлэнх нь "Донг", их сайндаа л "Доонг" хэмээн уншина.
Бас их зохиолчийн овгийг "Шолоохов, Шолохоов" хэмээн буруу унших хүмүүс ч гарч ирэх л байх. Энэ бүхэн, бид эдгээр үгсийг эх хэл дээр нь мэддэг болсноос л болж буй хэрэг. Хэрэв эс мэддэгсэн бол, жишээлбэл "мини" гэхэд орсон хоёр "и", "мотор"-ын болон "донор"-ын хоёр "о" үсгийн алийг нь уртаар дууддагийг хэн, яаж мэдэхсэн билээ? Орос хэлэнд өргөлт хэрэглэдэг, Англи хэлний ихэнхи үгийг нэгдүгээр үе дээр нь уртаар дууддаг тул эдгээр хэлнээс манайд орж ирсэн үгс нэг эгшигтэйгээрээ орж ирсэн байдаг. Жишээлбэл доктор, радио зэрэг үгсийг бид өргөлттэй газарт нь уртаар уншаад дадчихаж. Зөв дуудаж эх хэлний үг шиг болсон радио, телевизор, доктор зэрэг үгийг раадио, телевийзор, дооктор гэж бичихээ байг гэхэд сүүлийн үед орж ирэх болсон, уншигчдад төдийлэн танил биш, мөнөөх "Know-how" мэтийн гадаад үгийн өргөлттэй үеийг урт эгшгээр бичиж занших нь зөв гэж би санадаг.
Англи хэлэнд түгээмэл тохиолддог "Bess, Bessy, Bett, Betty, Donald, Hugo, Jhonson, Hudson" зэрэг нэрийг [Вээс], [Вээси], [Бээт], [Бээти], [Доонөлд], [Хьюгөү], [Жооносана], [Хаадсана] гэж уншдагийг анзаарваас өргөлттэй эгшгийг уртаар уншдаг, гийгүүлэгчийг давхраар бичсэн ч дангаар уншиж байгааг тэр чигээр нь аваагүйгээс [Доонөлд[ гэж унших нэрийг [Донаалд], [Бээт] гэхийг [Бээтит], [Хьюгөөү] гэж унших нэрийг [Хюгоо], бүр [Гюго] ч гэдэг байлаа. Жооны хүү, Хаадын хүү гэсэн утгатай "Jhonson, Hudson" гэсэн нэрний "son"-ыг галиглахдаа [сана] (эсвэл ямар үгэнд орж байгаагаас нь хамааран [соно], [сөнө]) гэж, эх хэлэндээ хэрхэн дуудаж байгаагаар бичих нь зөв. Тухайн хэлэндээ дууддаг авиаг буруу гаргасан жишээг хүн бүрийн мэддэг, Билл Клинтон, Вашингтон гэсэн хоёр нэр болон "уран" хэмээх химийн элемент дээр авъя: Бидний бичиж, уншиж заншсанаар Билл Клинтон гэж бичээд, хэрэв кирийл үсгийн дүрмээр, зөв уншвал нэрийг "Билл" хэмээн богино эгшгээр, хоёр "л"-ийг нь "ажиллах" гэхэд ордог шиг давхар "л"-ээр, овгийн хоёр богино эгшгийг мөн богиноор унших ёстой.
Бас овгонд орсон хоёр "н" үсгийг хэлний угийн "н"-ээр унших уу, үзүүрийн "н"-ээр унших уу гэдэг нь тодорхой биш учир ихэнх хүмүүс угий! н "н"-ээр уншиж эх хэлэндээ байдаггүй авиа гарган, [Клийнгтонг], эсвэл [Клингтоонг] гэж уншдаг. Энэ нэрийг Англи хэлнээ дуудах зөв авиагаар нь бичвэл Бийл Клийнэтөнө гэж буулгах ёстой. Хотын нэрийн тухайд Англиар ярьдаг хүмүүс [Вайшингтөнө] гэж, харин манайхан [Вашингтоонг] гэж уншдаг. Монгол хэлний "уран" гэдэг үгтэй яг адилхан бичдэг химийн элементийг манайхан Оросуудын бичдэг чигээр нь аваад [ураанг] гэж уншдаг нь бас л буруу дуудаж байгаа хэрэг. Оросууд энэ үгийг [ураана] гэж уншдаг. Тэгэхээр бид энэ үгний зөв дуудлагыг гаргая гэвэл! "уран" биш, "ураана" гэж бичих ёстой. Англи хэлний "h" үсгийн гаргадаг авиаг Оросууд "г" үсгээр ч, "х" үсгээр ч хэрэглэдгийг манай орчуулагчид мөн л буруу ташаа авдаг. Оросууд яагаад тэгдэг юм бэ? гэвэл эрт цагт Орос хэлний "г" үсгийг "г", "х" хоёр янзаар дууддаг байсан бөгөөд "голова, город Волгоград, говорить" зэрэг үгийг [халаваа, хоорат валхахраад, хаварийц] гэж ярих нь одоо ч Төв Орос болон Украинд байдаг.
Тэр үеийн орчуулагчид гадаад хэлнээс "h" оролцсон үгийг мөн хоёр янзаар авдаг байсан нь одоо ч хэвээр байгаа тул Хээнри, Хаари гэдэг нэрийг Оросууд Генри, Гарри гэж буулгадаг. Иймээс "h" үсгийг манайх "х" үсгээр авах нь зөв. Энэ авиаг Буриад хэлэнд "h" үсгээр, Монгол бичигт "Буддха" гэхэд "д"-гийн ард ордог үсгээр тэмдэглэж, Кирийл бичигт "Лхагва", "Лхас" мэтийн "х" шиг маш бүдэгхэн дууддаг байтал манайхан Пхеньян зэрэг үгийг уншихдаа "х" үсгийг Кирийл цагаан толгойн "х" авиагаар дууддагаас Солонгос хэлэндээ байдаггүй [Пихэньяанг] гэсэн үг үүсгэчихээд байгаа. Энэтхэгийн нийслэл "Delhi"-г манайхан [Деелий] гэж уншдаг бол Энэтхэгчүүд өөрсдөө [delhi:] гэж, Англи хэлний "h" үсгийн бүдэг ав! иагаар, төгсгөлд нь уртаар дууддаг. Орос хэлний "ж, ч, ш, з" зэрэг үсгийг дуудах авиа манай хэлэнд огт байдаггүй, шуугиант авиа байдаг. Харин манай "ш" үсгийг дуудах авиаг Оросууд [щ], "ж" үсгийг дуудах авиаг [дж], "з" үсгийг дуудах авиаг [дз] гэж тус тус тэмдэглэдгийг бид мэдэх боловч энэ талаар эрдэмтэн мэргэд л гэхээс олон нийт яагаад ч юм ярьдаггүй.
Нэгэнт хоёр үсгээс бүтэж байгаа тул Орос хэл мэдэхгүй манай уншигчид түүнийг [дэжэ], [дэзэ] хэмээн уншдаг бөгөөд, саяхан болтол худалдаанд байдаг байсан "Алимны джем" хэмээх чанамалыг манайхан [Алимны дэжээм] гэж уншдаг байлаа. Хожим, Орос хэл сурч байхдаа энэ нь монголоор жээм гээд биччихэд л зөв дуудах үг байсныг олж мэдсэн. Мөн, Орос хэлний албан ёсны сургалттай байсан тэр үед манай зээр гэдэг үгийг Оросууд "дзерен" гэж бичсэнийг учир мэдэхгүй, хөдөөний хүүхэд бид [дэзээрэн] хэмээн дууддаг байснаа санаж байна. Харин Англи хэлний "J" үсгийг дуудах авиа манай [Ж] авиа мөн тул түүнийг цаашид "ж" үсгээр тэмдэглэж, хэлний үзүүрийн "н" орсон тохиолдол бүрийд ард нь зохих эгшгийг оруулж хэрэглэж байх нь зөв санагддаг. Жишээ нь, "Peterson" гэх нэрийг би англичууд дууддагаар нь "Пийтөөсана" гэх нь зөв. Маастер төлөвлөгөө, директор лавлах гэх мэтээр их ярьж, бичих болж. Төлөвлөгөөний тухайд маастер гэдгийг ерөнхий гэвэл болмоор. Энэ маягаараа бол удалгүй "Улаанбаатар сийтийн маастер палаанг" гэж, мөртөө "палаанг" гэдгийн "н"-ийг угийн [нг]-ээр дуудан ярих бололтой.
Директор гэдэг үгийг Орос хэлний тайлбар толиноос харвал "Үйлдвэр албан газар, эсвэл сургалтын байгууллагын удирдагч" гэж, харин Англи хэлний толиос харвал "1. Чиглүүлж байгаа хүн буюу зүйлс, 2. Компани эсвэл корпорацийн харилцааг удирдах, эсвэл хяналт тавихаар сонгосон нэг буюу бүлэг хүн, 3. Театр, кино, зурагт болон радиогийн бүтээлийг даргалагч, зохиолыг хэлмэрчлэгч хүн, 4. Дамжуулагч, 5. Мэдээжийн зохион байгуулалттай бүлгийн удирдагч, эсвэл мээнэжэр гэж байгаа нь Монгол хэлний удирдан чиглүүлэгч буюу "Сартваахи" гэдэг үгтэй утга даруй дүйнэ. Монгол хэлний идэвхигүй хэвийн нөхцлийг гадаад хэлнийхээс ялгаж хэрэглэх асуудал нилээд чухал байна. Жишээлбэл, Англи, Орос зэрэг хэлэнд "The book written by me" /миний бичсэн ном/, "the product made by our company" /манай компаний бүтээгдэхүүн/, "книга, подаренная другом" /найзын минь бэлэглэсэн ном/, "трава, примятая ногами" /гишгэсэн ногоо/ гэх мэтээр тухайн үйл хөдлөлд өртөж байгаа зүйлийг голчилсон хэллэг нилээд бий.
Ийм хэллэгийг монголчлохдоо өөрийн хэлний онцлогийг бодолцолгүй үгчлэн орчуулдгаас "надаар бичигдсэн ном", "манай компаниар хийгдсэн бараа", "найзаар минь бэлэглэгдсэн ном", "хөлөөр гишгэгдсэн ногоо" зэргээр орчуулж ярьдаг болсон бөгөөд тэр нь монголшиж: "УИХ-ын гишүүнээр сонгогдох, машин алдагдах, хууль батлагдах, ял шийтгэгдэх, баримт тогтоогдох" мэтийн үгс манай хэлэнд орж ирж хэвшсэн нь залруулах зүйлийн нэг яах аргагүй мөн. "Тэмдэглэлийг мөрдөн байцаагч уншиж сонсгов" гэсэн санаа бүхий "Протокол прочитан следователем и прослушан мною" гэсэн үгүүлбэрийг "Тэмдэглэл мөрдөн байцаагчаар уншигдаж, надад сонсогдов" үгчилбэл ойлгомжгүй хэллэг болно. Гэмт хэрэгт сэжиглэж буй хүнийг байцаахын өмнө барууныхан: "Таны яриаг тэмдэглэж авах бөгөөд түүнийг хожим таны эсрэг ашиглаж болзошгүйг урьдчилан сануулъя" гэж байнга анхааруулдаг. Үүнийг Англиар "I must warn you that your words will be taken down, and may be used against you" гэснийг орчуулагч Б. Халиун "Таны үг бүр тэмдэглэгдэх бөгөөд таны эсрэг ашиглагдаж болно гэдгийг сануулъя" гэсэн нь хүн тэмдэглэж аваад ашиглах биш, яриа өөрөө тэмдэглэгдээд, өөрөө ашиглагддаг мэт сонстоно.
Орон судлалын тухай мэдлэг буюу эх хэлний өвөрмөц бүтэц, хүмүүсийн сэтгэхүйн онцлогийг мэдэхгүйгээс үгчлэн, буруу утгаар орчуулж байгаа зүйл нилээд тохиолдох болсон байна. Манай "тэнгэрийн заадсыг" Англиар "Milky Way", Оросоор "Млечный путь" хэмээн нэрлэдэг. Энэ хоёр хэлнээс үгчлэн "Сүүн зам" гэвэл Монгол хүн "сүүгээ зам таттал асгасныг" хэлж байна гэж ухна. Мөн тэнгэрийн заадсыг үгчлэн "Sky border", эсвэл "Грань неба" гэвэл гадаад хүмүүс ойлгохгүй. ТV-9 сувгаар гарсан "Хөөрхөн төрөх албагүй" хэмээх Орос кинонд "...тэнгэрийн оронд га! рч, сүүн замд хүрнэ..." гэж байгаа дуулдсан. Үүнийг хичнээн үзэгч "тэнгэрийн заадас" гэж ухаарсан бол? Мөн л зурагтаар гарч байсан "Цагаан алт" гэдэг кинонд 1 баатар нь буудуулж үхсэн хүнийг хараад "Бэлэн болчихож" гэж байсан. Орос хэлний "готов" гэдэг нь "бэлэн" гэдгээс гадна "готово" гэвэл "бүх юм өнгөрсөн, дууссан" гэсэн санааг агуулдаг. Юрий Дольд-Михайликийн "Ганц дайчин ганцаардахгүй" номонд " - Готов! - бросил он кому-то из партизан. В голову!" гэснийг "Үхчихэж!, Толгойд нь оночихож! хэмээн тэрээр партизануудын нэгэнд хэлэв" гэвэл монгол уншигч ойлголоо. Тэрнээс биш дээрхи маягаар үгчилбэл: "Бэлэн болчихож гэж тэрээр партизануудын нэгэнд хаяв. Толгой руу!." гэвэл үүнийг хэн, юу гэж ойлгох вэ? Юу орчуулж байгаагаас хамааран, тухайн хэлний үгийг огт өөр үгээр орчуулах тохиолдол ч байдаг.
Жишээлбэл, нийтийн тээврийн жолооч донсолгоход Оросууд "Картошки возишь что ли?" /Төмс ачиж ява юм уу хаашаа юм чи?/, Харин манайхан "Мах ачиж яваа юм уу чи?" гэж гэдэг. Тэгэхээр энэ хэллэгийг Монгол ахуйд бууж, Монгол хүн ойлгохоор орчуулахын тулд Орос хэлний "төмс" гэдэг үгийг "мах" хэмээн орчуулахад хүрнэ. "После дождичка в четверг" гэдгийг "нар баруунаас гарахад" гэж орчуулалгүйгээр, "борооны дараагийн Пүрэв гарагт" гэвэл хэзээ ч биелэхгүй зүйлийг хэлж байна гэж нэг ч Монгол хүн ойлгохгүй. Ерөөс маш хайхрамжгүй орчуулсан зүйл нилээд байна. А. К. Доойлийн "A study in scarlet" /Час улаан судалбар зураг/ туужийг Б. Халиун дээр дурьдсан орчуулгадаа тод улаан, час улаан гэсэн утга бүхий "scarlet" гэдэг үгийг "улаан" гэж авсан ч "судалбар зураг" гэсэн утгаар орсон "a study" гэдэг үгийг "мөрдлөг" болгон, эх хэлэндээ байхгүй "зурвас" гэдэг үгийг өөрөө нэмэн, "Улаан зурвасын мөрдлөг" гэж орчуулжээ. Мөн туужид "The coyote skulks among the scrub, the buzzard flaps heavily through the air, and the clumsy grizzly bear lumbers through the dark ravines, and picks up such sustenance as it can amongst the rocks. These are the sole dwellers in the wilderness." гэснийг орчуулбал: "Бутан дундуур цөлийн чоно гүйлдэж, хааяа нэг сар шувуу агаар зүсэн нисэж, нүцгэн хадан дотроос идэх юм хайсан саарал баавгай эв хавгүй дайвалзан алхахаас өөр амьтангүй. Зэлүүд хоосон энэ нутагт байдаг амьд амьтад ингээд л болох нь тэр." гэхэд болно.
Гэтэл нуугдах, муу санаа гарган отох зэрэг утгатай "skulk" гэдэг үгийг гавлын яс гэсэн утгатай "skull" гэдэг үгтэй андуурч, дээрхи орчуулгад; "Бут сөөг дунд чонын гавал хөглөрч, элээ агаарт далавчаа хүнд дэвэх бөгөөд хар баавгай харанхуй хавцлуудын дундуур гэлдрэн чулуун дундаас хүртэж болох тэжээлийг түүн алхална. Эдгээр нь зэрлэг талд тэнүүчлэгч цорын ганц амьтад байв." гэж орчуулжээ . Энэ үгүүлбэрийн "coyote" буюу "цөлийн чоныг"орчуулагч Чинбат "гүрвэл" гэж орчуулсан бий . "When morning broke, a scene of marvellous though savage beauty lay before them. In every direction the great snow capped peaks hemmed them in, peeping over each other's shoulders to the far horizon. So steep were the rocky banks on either side of them that the larch and the pine seemed to be suspended over their heads, and to need only a gust of wind to come hurtling down upon them. ... Even as they passed, a great rock came thundering down with a hoarse rattle which woke the echoes in the silent gorges, and startled the weary horses into a gallop." гэснийг Б. Халиун "Өглөө болоход зэрлэг боловч гайхамшигтай байгалийн үзэсгэлэн тэдний өмнө дэлгэгдлээ.
Эргэн тойронг цасан оргилтой аварга уулс бүсэлж, хажуу хажуугаасаа цухалзан алс тэнгэрийн хаяанд шингэх аж. Тэдний хоёр тал дахь чулуун овоонууд аймшигтай эгц бөгөөд үхэр чулуунууд тэдний толгой дээр дүүжлэгдэж, салхи үлээхэд л нурахаар санагдаж байв. ... Бүр тэднийг өнгөрч байхад том чулуу ширүүн түчигнээнтэй нуран ирж, ядарсан морьдыг давхихад хүргэв." гэж орчуулжээ. Үүнийг Монгол руу найруулан буулгавал: "Үүр цайх үеэр тэдний нүдэнд зэлүүд нутгийн гоёмсог үзэмж дурайн тодров. Эргэн тойронд сүндэрлэх мөнх цаст өндөр оргилууд тэртээ алсыг харахаар бие биенийхээ мөрөн дээгүүр өнгийн харах мэт үзэгдэнэ. Уулсын, хад чулуу болсон бэлд ургасан нарс, шинэс модод зүүчихсэн юм шиг санагдаж, түүгээр явагсдын толгой дээр ганцхан ширүүн салхинд мултран уначих нь уу гэмээр цавчим аж. ... Тэднийг хөндий дээгүүр явж байх үед тэр хавиас нэг том чулуу ховхорч, ангал хад руу дуу хадаан унахад ядарсан морьд үргэн ухасхийв." гэсэн үгүүлбэр болно. Англи хэлнээ та, чи хэмээх утгатай "you" гэдэг үгийг манай орчуулагчид хэнд хамаарч байгааг харгалзалгүйгээр дан "та", эсвэл "чи" хэмээн орчуулваас ойр дотны хүмүүс бие биенээ "та" гэчих гээд байх буюу хүндэлбэл зохих хүмүүсээ "чи" гэчих гээд байдаг. Оросууд дотны хүмүүсдээ "чи" хэмээх утгатай "ты" гэдэг үгээр ханддагийг Монгол хэлнээ орчуулахдаа аав, ээж, ах, эгчийн тухайд "Та" хэмээн буулгадаг.
Англи "you"-г ч мөн хэнийг дуудаж байгаагаас нь шалтгаалан ингэж оноож орчуулах нь зүйтэй. Дунд сургуулийн газарзүйн хичээлээр "ойрхи дорнодын улс" гээд манайхаас баруун зүгт орших улсыг үзээд байхыг хүүхдүүд бид яагаад тэгдэг юм бол гэж өөр хоорондоо гайхан ярилцдаг байснаа санаж байна. Хожим Баруун Европын орнуудын дорно зүгт байдаг улсуудыг Оросууд Англи хэлнээс, тэдний нэрлэдэгээр, тэр чигт нь авсныг манайхан мөн л ингэж нэрлэж заншсаныг мэдсэн билээ. Орос, манай хоёрын хувьд ойрхи болон алс дорно гэвэл огт өөр улс байдаг тул залруулж орчуулах нь зөв байсан байж таарна. Европын улсууд овог, нэрээ бичихдээ нэр, эцгийн нэр, овог гэсэн дарааллаар бичдэг. Жишээлбэл, Александр Сергеевич Пушкин, Михаил Александрович Шолохов гэсэн нэрийг Монголоор Пуушкин овогт Сергейгийн хүү Алексаандр, Шоолохов овогт Алексаандрын Михаил гэж бичвэл зохилтой. Манайхан үүнийг ялгаж салгаж ойлгуулдаггүйгээс, тэр үед ургийн овгоо хэрэглэдэггүй байснаас, бидний үеийнхнийг ЗХУ-д сурч байхад Оросууд өөрийнхээрээ ойлгон, эцгийн нэрээр дуудаж, Дорж овогтой Болд гэдэг хүнийг "Доржийн Б" гэж заншсан байдаг байлаа. Англи хэлтэй улсууд захидал зэргийг бичихдээ хүний нэр, овогноос эхлэн хаяг, хот, улсыг "Рообэрт Жооносана.
Худалдааны зуучлагч. 34/27 тоот. Лийтл Жоорж гудамж. Төвийн дүүрэг. Индианапоолис хот. Индиана муж улс. АНУ." бичдэг бол Монголоор "Монгол улс. Хэнтий аймаг. Өндөрхаан хотын Номын дэлгүүрийн эрхлэгч, Боржигон овогт Доржийн Болд" гэж бичдэг. Монгол хэлний зарим нэр томъёог оноохдоо уг нэр гадаад хэлэнд хэрхэн буухыг бас бодолцмоор надад санагдана. Бидний сайн мэдэх МҮОН-ийн телевиз лоогоон дээрээ нэрээ Англиар "MNВ" гэж товчилсон харагддаг. Тэгэхээр энэ чигт нь орчуулбал Монгол орныг мэддэггүй харь хүмүүс "олон нийтийн" буюу "рublic" гэдэг тодорхойлолт байхгүйгээр "Монголын үндэсний нэвтрүүлэгч" гэж ойлгоно. Нийслэлийн засаг даргын тамгын газрын үүдэнд буй "The governor's office of Ulaanbaatar city the capital of Mongolia" гэсэн хаягийг Монгол руу буулгавал "Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотын засаг даргын тамгын газар" гэж, "The presidium of the Ulaanbaatar citizens representatives khural (city council)" гэснийг Монгол руу буулгавал "Улаанбаатарын иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын тэргүүлэгчид (хотын зөвлөл)" гэж буухаар байгаа нь түүний яг дэргэд нь бичсэн, эх хэлэндээ бидний нэрлэдэг нэрнээс зөрж байна. Нийслэлийг Англиар "capital" гэхээс гадна "metropolis" гээд нийслэлд хамаарах зүйлийг "metropolitan" гэдэг.
Энэ үгээр оноовол илүү дөхүү буух бус уу? Гадаад хэлнээс бусдаасаа илүү сайн орчуулдаг байх даа гэж бодож явдаг "Eagle TV"-ийн мэдээллийн хөтөлбөрөөр нэгэнтээ "Лондоны метрополитан цагдаагийн газар..." гэж ярьж байхыг сонсоод арай ч дээ гэж бодсон. "The metropolitan governor's office of Mongolia" гэсэн байсан бол "Метрополитан засаг даргын тамгын газар" гэж орчуулах байсан байх даа. Мөн "Шүүхийн шинжилгээний үндэсний төв" гэсэн нэрийг Англи руу энэ чигт нь буулгавал "The national centre of the court examination" гэж, харин Орос руу буулгавал "Национальный центр судебных исследований" гэж тус тус орчуулна. Орос дээрээ ойлгомжтой сонстож байгаа нь "судебный" гэдэг үгийг ойлгосноос тэр. Хэрэв гадаад хэлтэй холболгүйгээр ойлговол шүүх гэдэг үгний нэг утга шүүн таслах ажиллагаа мөн ч бидний ойлгуулах гэсэн, энд байвал зохих "forensic" буюу "криминалистикийн" гэдэг ухагдахуун Англи хэлээр ч, Монгол хэлээр ч бидэнд буухгүй байна. Хэрэв "forensic" гэдэг үгийг тайлбар тольноос харвал: "1. Хуулийн асуудал, цагдаагийн мөрдөн байцаалтад туслахаар хийж буй шинжлэх ухаанлаг судалгаанд хамаарах, 2. шүүн таслах, эсвэл хуульд ашиглах буюу холбогдох" гэж; харин "криминалистик" үг: "Гэмт хэрэгт холбогдолтой объект, эд зүйлс" гэсэн буюу адил утгатай байгаа. Тэгэхээр Оросууд "судебный" буюу "шүүн таслах ажиллагааны, хууль зүйн" гэж төрөлх хэлээрээ, "криминалистический" буюу криминалистикийн гэж гадаад хэлнээс үүсэн орж ирсэн үгээр нэрлэдгийг манай ядуу орчуулагчид "шүүхийн" гэж өрөөсгөл утгаар орчуулснаас ийнхүү эх хэлний утгаасаа холджээ.
Монгол хэлний онцлог болон ахуйтай холбоотой, мөн л Орон судлалд хамаарах, өөр ямар ч хэлэнд буухааргүй зарим хэллэг байдаг болов уу гэж би санадаг. Манайхны "За тэгээд тарган тавтай зусаж байна уу?" хэмээх мэндчилгээг "And well, do you spent the summer well?" гэх буюу "Ну как вы там, хорошо ли ваша летовка?" гэх мэтээр орчуулбал утга алдахгүй бууна. Түүнээс яг байгаа үгээр нь "And well, do you spent the summer comfortablу and fatly?" гэх буюу "Ну как вы там, уютно ли, толсто ли летуете?" гэх мэтээр үгчлэн орчуулбал уг хэлээр ярьдаг хүмүүс огт ойлгохгүй, уурлан хүлээж авахаар хэллэг болно. Сонирхогч миний нүдээр харахад иймэрхүү зүйлийг анзаарч байхад мэргэжлийн орчуулагч нарт мөн ч их юм байдаг байхдаа гэж, хэдий тийм боловч, бас ч нэмэр болох болов уу хэмээн, санаанд орсон зүйлээ чадан ядан буулгав. Авах гээхийг уншигч таны мэргэн оюун мэдсү.

Гахайн ханиадны вакцин аюулгүй юу?


Гахайн ханиадны вакцины эхний ээлж Америкт хийгдэж эхлэж байгаа энэ үед эцэг эхчүүдийн 3-ны 1 нь хүүхдүүддээ вакцинжуулахаас татгалзаж байгаа талаар Associated Press мэдээлсэн байна. Учир нь зарим эцэг эхчүүд шинэ вакцинаас болж гарах муу үр дагавараас сэргийлэх үүднээс мөн түүнчлэн гахайн ханиад нь бусад улирлын чанартай ханиаднаас нэг их ялгараад байхаар хүний эрүүл мэндэд сүртэй нөөлөхгүй хэмээн үзэж байгаа аж.
5 настай
Emmett хүүгийн ээж Jackie Shea-Вакцин шинэ бас хангалттай судлагдаж амжаагүй гээд ”Энэ эхний ээлжийн вакцинд хүүгээ хамруулахгүй дараа нь гарах үр дүнг мэдэхгүй болохоор хийлгэхгүй” хэмээжээ.
AP-н судалгаагаар эцэг эхчүүдийн 38 хувь нь хүүхдүүдээ сургууль дээр нь вакцин хийлгэхээс татгалзсан гэсэн мэдээ байна. Тэдний гол айдас нь улсын хэмжээгээр гахайн томууг тахлын хэмжээнд хүргэх вий гэсэндээ вакцины муу үр дагаврыг сайн шинжлээгүй нь хүмүүсийг туршилтын журмаар тарьж дараа нь муу нөлөөг нь харах гэж байна тиймээс энэ бол эрсдэлтэй алхам болно хэмээн үзсэн байна.

Харин энэ талаар Лхагва гаригт Эрүүл мэндийн үйлчилгээний ажилтан Kathleen Sebelius –Бид уг вакциныг аюулгүй баталгаажсан гэдгийг батлаж байна хэмээн мэдэгджээ.
10-р сарын 1-5-ны байдлаар судалгаанд хамрагдагсдын 72 хувь нь вакцинжуулалтын дараа гарах үр дагавраас санаа зовж байгаа гэсэн ч тэдний талаас илүү нь хүүхдүүдээ вакцинд хамруулж өвчнөөс урьдчилан сэргийлүүлнэ гэсэн байна.
Сургуулийн хүүхдүүд бол өвчин хамгийн их тараагч бүлэгт багтах бөгөөд хэрвээ вакцинд хангалттай хэмжээгээр хамрагдаж чадахгүй бол өвчний тархах хүрээ төдий чинээгээр ихсэх нь ойлгомжтой юм.
“Гахайн ханиад бол зүгээр л ханиад. Тиймээс үүнд тийм ч их ач холбогдол өгөхгүй. Харин хийлгэснийх нь дараах муу үр нөлөөнөөс айж байна”хэмээн 8 болон 3 настай 2 хүүхдүүдээ вакцинд хамруулахаас татгалзсан ээж
Julie Uehlein хэлсэн байна.
1976 онд гахайн ханиадны эсрэг вакцинжуулалтын аян явагдаж үүнд нь 40 сая Америкчууд хамрагдсан байна. Гэвч байдал буруугаар эргэж
зарим хүмүүст Guillain-Barre гэх синдром илэрч байжээ. Эмнэлгийнхэн юунаас болоод ийм байдал үүссэнийг тогтоож чадаагүй бөгөөд маш олон хүмүүс эрүүл мэндээрээ хохироод үлдсэн шиг зүйл болох вий хэмээн тэрээр сэрэмжилж байгаа гэжээ.
Эрүүл мэндийн ажилчид эцэг эхчүүдэд хандан вакцинд итгэлтэй байхыг зөвлөлөө. Өвчний хүрээ томрохоос өмнө уг аюулт өвчний тархалтыг бууруулах нь хамгийн зөв зүйтэй алхам бөгөөд хүүхдүүдээ вакцинд хамруулснаар өвчинд өртчих вий хэмээн айлтгүй болно гэдгийг сануулжээ.

Олимпийн торгон агшин